Sản phẩm phái sinh là gì? Các sản phẩm phái sinh đang có tại thị trường chứng khoán Việt Nam

Thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam chỉ mới chính thức ra mắt từ năm 2017, có tuổi đời còn “khá non trẻ” so với những nước khác. Tuy nhiên, nếu nhìn vào lịch sử phát triển, sản phẩm phái sinh đầu tiên – hợp đồng kì hạn, đã có mặt từ những năm 1960 thông qua lĩnh vực đầu tư hàng hóa tại Hà Lan và Anh. Trong bài viết này, nhà đầu tư hãy cùng Pinetree tìm hiểu sản phẩm phái sinh là gì và tại thị trường chứng khoán Việt Nam hiện đang có bao nhiêu sản phẩm phái sinh được giao dịch.

1. Sản phẩm phái sinh là gì?

Đầu tiên, nhà đầu tư cần hiểu được khái niệm chứng khoán phái sinh là gì? Chứng khoán phái sinh là công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, có giá trị phụ thuộc vào giá trị của tài sản cơ sở (hàng hoá, công cụ tài chính). Giá giao dịch sẽ được xác định ở thời điểm hiện tại, tuy nhiên thời điểm thực hiện sẽ ở một ngày cụ thể trong tương lai.

Sản phẩm phái sinh là một dạng hàng hóa được giao dịch trên thị trường phái sinh theo các chỉ số về giá thông qua sở giao dịch hàng hóa. Các sản phẩm phái sinh này được giao dịch dựa theo các hợp đồng giao dịch bao gồm hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng kì hạn và hợp đồng hoán đổi. Để tìm hiểu về sự khác nhau giữa các loại hợp đồng phái sinh này, nhà đầu tư có thể tìm đọc thêm tại đây.

Tại thị trường Việt Nam hiện nay, sản phẩm phái sinh (hàng hóa phái sinh) đang được giao dịch trên thị trường chứng khoán là hợp đồng tương lai.

2. Những sản phẩm phái sinh tại thị trường hàng hóa

Các sản phẩm phái sinh được giao dịch tại thị trường hàng hóa bao gồm 4 nhóm mặt hàng đầu tư chính bao gồm: Nông sản, nguyên liệu công nghiệp, kim loại và năng lượng. Mỗi nhóm hàng sẽ có có những đặc điểm, lợi thế đầu tư khác tùy theo khẩu vị của nhà đầu tư nhưng nhóm mặt hàng nông sản luôn là nhóm hàng có lượng giao dịch nhiều nhất.

• Nông sản: Đây là nhóm hàng bao gồm những loại sản phẩm như lúa mì, ngô, đậu tương, gạo thô, ngũ cốc. Giá cả của những mặt hàng này dựa trên yếu tố thời tiết, nhu cầu tiêu dùng tại các thị trường và biến động từ nền kinh tế thế giới. Ví dụ, giá ngũ cốc toàn cầu đã tăng chóng mặt do ảnh hưởng từ cuộc chiến giữa Nga và Ukraine do đây là 2 nước xuất khẩu ngũ cốc chiếm tỉ trọng lớn. 
• Nguyên liệu công nghiệp: Nhóm hàng này bao gồm cao su, ca cao, cà phê, dầu cọ. Những sản phẩm này được sử dụng rộng rãi trong các ngành sản xuất và giá cả của những nguyên liệu này dễ dàng ảnh hưởng đến những lĩnh vực kinh tế khác.
• Kim loại: Đây là những sản phẩm gồm bạch kim, đồng, quặng sắt, thiếc được sử dụng trong lĩnh vực trang sức, thiết bị điện tử, sản xuất dụng cụ y tế.
• Năng lượng: Bao gồm những sản phẩm như dầu thô WTI, dầu thô Brent, dầu ít lưu huỳnh, khí tự nhiên. Với nhu cầu về năng lượng đang tăng cao trên toàn thế giới, những sản phẩm này đang trở thành lĩnh vực đầu tư phát triển mạnh mẽ nhất trên thị trường hàng hóa những năm gần đây.

3. Những sản phẩm phái sinh tại thị trường chứng khoán Việt Nam

Sản phẩm phái sinh đang được giao dịch tại thị trường chứng khoán Việt Nam là Hợp đồng tương lai chỉ số VN30. Hợp đồng tương lai chỉ số VN30 đại diện cho 30 mã cổ phiếu tiềm năng, dẫn đầu thị trường với giá trị vốn hóa lớn và tính thanh khoản cao. Hợp đồng tương lai chỉ số VN30 được điều chỉnh bởi tỷ lệ khối lượng cổ phiếu tự do chuyển nhượng.

Ví dụ: Nếu nhà đầu tư dự đoán giá chỉ số VN30 Index sẽ tăng trong tương lai, nhà đầu tư sẽ mua hợp đồng, được gọi là mở vị thế mua hay tham gia vị thế mua (bên mua); ngược lại, nếu nhà đầu tư nghĩ rằng giá VN30 Index sẽ giảm trong tương lai, nhà đầu tư sẽ bán hợp đồng và được gọi là mở vị thế bán hay tham gia vị thế bán (bên bán).

Ngoài Hợp đồng tương lai chỉ số VN30, Hợp đồng tương lai Trái phiếu chính phủ là thỏa thuận mua hoặc bán tài sản cơ sở là trái phiếu chính phủ tại một mức giá xác định trước tại một thời điểm cụ thể trong tương lai và hai bên có nghĩa vụ thực hiện hợp đồng đó tại thời điểm đáo hạn. Tuy nhiên, sản phẩm phái sinh này có số lượng ít và khối lượng giao dịch trên thị trường không nhiều.

4. Ưu điểm và nhược điểm của chứng khoán phái sinh

Trước khi giao dịch chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư cần biết sản phẩm này cũng sẽ có những ưu điểm và nhược điểm.

4.1 Ưu điểm chứng khoán phái sinh

• Tính thanh khoản cao: So với thị trường cơ sở, chứng khoán phái sinh cho phép Nhà đầu tư tận dụng các lợi thể về đoàn bẩy, giao dịch – bù trừ nhanh chóng và hoàn toàn không giới hạn việc nắm giữ cổ phiếu.
• Bán khống chứng khoán: Nhà đầu tư có thể bán khống chứng khoán phái sinh tuy nhiên, điều này sẽ bị giới hạn tại thị trường cơ sở. Do chứng khoán cơ sở phụ thuộc vào tổ chức phát hành và bị cấm tại một số thị trường.
• Phòng ngừa rủi ro: Hợp đồng tương lai bản chất được sử dụng để phòng ngừa những rủi ro với vị thế của một tài sản cơ sở. Từ đó, nhà đầu tư có thể giảm được những thiệt hại với vị thế cơ sở của mình trên đà biến động giá bất lợi.

4.2 Nhược điểm chứng khoán phái sinh

• Rủi ro trong chiến lược đầu cơ: Nếu dự đoán của nhà đầu tư về thị trường chứng khoán không đúng như những dự tính ban đầu, khả năng thua lỗ do tác động từ đòn bẩy đến với toàn khoản sẽ rất cao.
• Yêu cầu kí quỹ bổ sung: Với cơ chế thanh toán hàng ngày của hợp đồng tương lai, những khoản lỗ, lãi phát sinh sẽ được phản ánh ngày trên tài khoản kí quỹ của nhà đầu tư. Vậy nên, nếu số tiền trên tài khoản kí quỹ xuống bằng hoặc thấp hơn so với mức kí quỹ duy trì, nhà đầu tư phải nộp thêm tiền để duy trì tỉ lệ an toàn.

Chứng khoán phái sinh là sản phẩm đầu tư mang đến lợi nhuận hấp dẫn, tuy nhiên, lợi nhuận cao đi kèm rủi ro cao, nhà đầu tư cần có nền tảng kiến thức nhất định về thị trường để có thể đưa ra những quyết định đầu tư chính xác. Để tối ưu lợi nhuận, nhà đầu tư nên tham khảo những công ty chứng khoán có mức phí giao dịch phù hợp, chứng khoán Pinetree hiện đang duy trì mức phí giao dịch ưu đãi nhất trên thị trường, tìm hiểu thêm tại đây.

Để giao dịch chứng khoán phái sinh với mức phí tốt cùng trải nghiệm giao diện thân thiện với người dùng tại Pinetree, nhà đầu tư mở tài khoản phái sinh ngay trên ứng dụng Alpha Trading tại đây.